Avrupa Birliği ve Türkiye İlişkileri

Avrupa Birliği Türkiye’nin üyelik aşamasında olduğu uluslararası kuruluşlar arasında yer almaktadır. Bir önceki kpss güncel olaylar konusunda Türkiye’nin üye olduğu uluslararası kuruluşları incelemiştik. Bu bölümde de Avrupa Birliği konusunu ve Türkiye’nin üye olmadığı uluslararası kuruluşları işleyeceğiz.

Avrupa Birliği (AB)

Avrupa birliği’nin temeli 1951′de kurulan ”Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu”dur. Bu topluluk 1957′de Roma Antlaşması ile beraber ”Avrupa Ekonomik Topluluğu” adını almıştır. En başta her ne kadar ekonomik işbirliğini öngören çalışmalar yürütse de, zaman içinde  sosyal, siyasal alanlarda da kendisine hedef koymuş ve ”Avrupa Topluluğu” adını almıştır. Nihai olarak 1992′de ”Avrupa Birliği” adını almıştır.

• 1957 Avrupa Ekonomik Topluluğu kurucuları Belçika, Fransa, Hollanda, Lüksemburg, Batı Almanya ve İtalya olmak üzere 6 tanedir.
• 1981′de Yunanistan katılmıştır.
• 1986′da Portekiz ve İspanya katılmıştır.
• 1995′de Avusturya, Finlandiya ve İsveç katılmıştır.
• 2004 Çek Cumhuriyeti, Estonya, Güney Kıbrıs Rum Kesimi, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya Avrupa Birliğine katılmıştır.
• 2007′de Bulgaristan, Romanya ve son ülkelerin katılımıyla üye sayısı 27 olmuştur.
• Türkiye, Hırvatistan, Makedonya, İzlanda, Sırbistan ve Karadağ şu anda aday ülke konumundadır.

Norveç, İzlanda ve İsviçre Avrupa Birliği üyesi değildir.

* Avrupa Birliği Para Birimi: 1 Ocak 2002 tarihinde Avrupa ortak para birimi Euro olarak belirlenmiştir. 1 ocak 2009 tarihinde Slovakya da ortak para birimi Euro’ya geçmiştir. 1 ocak 2008′den itibaren Malta ve Güney Kıbrıs Rum Kesimi de AB ortak para birimi olan Euro’ya geçmiştir. Letonya ve Polonya gibi ülkeler kademeli olarak Euro kullanmaya başlayacaklardır.

İngiltere, İsveç, Danimarka Avrupa Birliği ortak para birimi olan Euro’yu kabul etmeyerek kendi para birimlerini kullanmaya devam etmişlerdir.

Avrupa Birliği Anayasası (Lizbon)

Kpss güncel konular dersinde yer alan AB anayasasının yürürlüğe girebilmesi için üye devletlerin kabul etmesi gerekmektedir. Fransa ve Hollanda 2005 yılında AB anayasasını halk oylamasına sunmuşlardır ve reddetmişlerdir. 2077 yılında Lizbon Antlaşması adı altında yeni bir AB anayasası oluşturulmuştur. Bu AB anayasasını halk oylamasına sunan tek ülke olan İrlanda 2008′de reddetmiştir. Ancak 2009 yılındaki yeni halk oylamasıyla kabul etmişlerdir.

Yeni bir uygulama olan ve 2.5 yılda bir değişen AB Başkanlığı sistemini getirmiştir.

Avrupa Birliği merkezi Belçika’nın başkenti Brüksel’dir.

Avrupa Birliği ile Türkiye İlişkileri

Kpss genel kültür güncel konulara Avrupa Birliği ile Türkiye İlişkileri ile devam edeceğiz. Türkiye ile AB ilişkileri 1959 yılında Türkiye’nin Avrupa Ekonomik Topluluğu’na ortaklık başvurusu ile başlamıştır. Bu başvuru 1963 yılında Ankara’da Ankara Antlaşması’nın imzalanmasıyla hayata geçmiştir.

O dönemlerde Türkiye iç sorunlar nedeniyle AB sürecine fazla önem gösterememiştir. Fakat 1987 yılında Turgut Özal döneminde AB üyeliği tekrar gündeme gelmiş ve Avrupa Birliğine tam üyelik başvurusu yapılmıştır.

Bu başvurunun ardından Türkiye 1996 yılında Avrupa Birliği Gümrük Birliğine dahil olmuştur. 1999 yılında Helsinki zirvesiyle adaylık statüsü kazanan Türkiye, 3 Ekim 2005 yılında Lüksemburg zirvesiyle tam üyelik müzakerelerine başlamıştır.

Avrupa Birliği ile ilişkilerde şu anda baş müzakereci AB Bakanımız Egemen Bağış’tır. Daha fazla bilgi için tıklayın.

Türkiye’nin Üye Olmadığı Uluslararası Kuruluşlar

Kpss genel kültür güncel konular dersinin bir önceki konusu Türkiye’nin Üye olduğu Uluslararası kuruluşlardı. Şimdi de Türkiye’nin Üye olmadığı Uluslararası Kuruluşları işleyeceğiz.

1) EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi): 1960 yılında AB’ye alternatif olarak kurulmuş, 4 Avrupa ülkesinin üye olduğu uluslararası bir ticaret örgütüdür. Kurucular dahil üyelerin çoğu EFTA’dan ayrılarak AB’ye girmiştir.

2) Şanghay İşbirliği Örgütü: Varşova Paktı’nın yerini alması beklenen bu örgüt üyeleri Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve 2001 yılında Özbekistan katılımı ile 6ülkeden oluşmaktadır.

Dünya petrol üretim ve kullanım pazarının yarısından fazlasını elinde bulunduran bu örgüt ABD’ye karşı etkili bir kutup oluşturmaktadır.

Hindistan, İran, Moğolistan ve Pakistan bu örgütte gözlemci olarak bulunmaktadır.

3) BDT ( Bağımsız Devletler Topluluğu): 1991′de Sovyet Rusya’nın dağılmasından sonra Baltık devletleri ve Gürcistan hariç tüm eski Sovyetler Birliği Cumhuriyetleri bu anlaşmayı imzalamışlardır. 1993 yılında Gürcistan bu anlaşmayı imzalasa da 2008′de Rusya ile yapılan savaştan sonra birlikten ayrılmışlardır.

Azerbaycan, Beyaz Rusya, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan, Rusya Federasyonu ve Ukrayna Bağımsız Devletler Topluluğu’na dahil ülkelerdir.

4) OPEC (Petrol İhraç Eden Ülkeler Birliği): 1960′ta kurulan Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü, petrol ihraç eden ve Dünya petrol rezervlerinin üçte ikisini ellerinde bulunduran 13 ülkeden oluşmaktadır.

5) OAPEC (Petrol ihraç eden Arap Ülkeler Birliği): 1968 yılında kurulan bu örgüt 11 ülkeden oluşmaktadır. Bu örgütün kurulma amacı üye ülkeler arasındaki işbirliğini geliştirmek, hem bireysel hem de kollektif olarak petrol sanayisindeki yasal çıkarlarını korumaktır.

6) NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi): ABD, Meksika ve Kanada arasında 1994 yılında imzalanmıştır.

7) G8 (Gelişmiş 8 Ülke): G-8 (Group Of Eight), dünyanın en zengin ülkelerini kapsamaktadır. Bu ülkeler, ABD, Japonya, Almanya, Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Kanada ve Rusya’dır.

2011 G8 zirvesi Fransa’da, 2012 G8 zirvesi Washington’da yapılmıştır. 2013 G8 zirvesi İngiltere’de (Birleşik Krallık) yapılacaktır.

Avrupa Birliği ve Türkiye’nin üye olmadığı uluslararası kuruluşları konularını bitirdik. Bir sonraki kpss güncel olaylar konusu Ulusal Kuruluşlar olacaktır.

Türkiye’nin Üye Olduğu Uluslararası Kuruluşlar

Türkiye’nin üye olduğu uluslararası kuruluşlar devamlı güncellenmekle birlikte Kpss güncel konular içinde bilinmesi gereken önemli konulardandır. Kpss genel kültür sorularının içerisinde yer alan bu konu sadece Kpss açısından değil genel kültürümüzün gelişmesi açısından da bize katkı sağlayacaktır. Bu üye kuruluşları teker teker inceleyelim.

1) Nato (Kuzey Atlantik Paktı): 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyet Rusya’nın yayılımcı politikasına karşı 4 nisan 1949′da kurulmuştur.Üye sayısı 28 olan Nato birliğine Türkiye 1952 yılında kabul edilmiştir.Ülkemiz askerlerini Avrupa dışında ilk olarak Afganistan’a sonra da Avrupa dışına ikinci kez Libya’ya (Mart 2011) Nato bünyesinde göndermiştir. 2012 Nato zirvesi en son Chicago’da yapılmıştır.

2) AGİT (Avrupa Güvenlik İşbirliği Teşkilatı): 1970′li yılların başında soğuk savaş koşullarındaki Avrupa’nın bölünmüşlüğüne son vermek , güvenlik ve istikrarın kazanılmasını sağlamak amacıyla 1973 tarihinde Helsinki’de çalışmalara başlanmış ve 1975′de 33 Avrupa ülkesi, ABD ve Kanada  tarafından  Helsinki Nihai Senedi’nin imzalanmasıyla sonuçlanmıştır.

3) Ekonomik İşbirliği Örgütü (EİT): 1985 yılında Türkiye, İran ve Pakistan arasında kurulmuştur. Sonradan Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın katılımıyla 10 üyeli bir teşkilat haline gelmiştir.

4) G-20 (Ekonomisi Gelişmiş ve Gelişmekte Olan 20 Ülke): Küresel ekonomi ve mali sistemin daha fazla geliştirilmesini sağlamak ve küresel krizlere karşı önlem almak amacıyla 1999 yılında kurulmuştur. G-20 üyeleri; Arjantin, Avustralya, Brezilya, Kanada, Çin, Fransa, Almanya, Hindistan, Endonezya, İtalya, Japonya, Meksika, Rusya, Suudi Arabistan, Güney Afrika, Türkiye, İngiltere, ABD ve Avrupa Birliğinden oluşmaktadır.

5) OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü): Türkiye’nin üye olduğu uluslararası kuruluşlar arasında olan OECD, 1947 ile 1960 yılları arasında faaliyet gösteren Avrupa İktisadi İşbirliği Teşkilatı (OEEC) yerine oluşturulmuş bir örgüttür. OECD 1961 yılında resmen faaliyete başlamıştır. Son üyesi Şili olup şu anda Türkiye dahil 31 üyesi bulunmaktadır.

6) Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ): 25 Haziran 1992 tarihinde Türkiye’nin öncülüğünde İstanbul Zirvesi Bildirisi ile kurulmuştur. KEİ üyeleri; Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya, Sırbistan, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan olmak üzere 12  üyeden oluşmaktadır. Merkezi İstanbul’dadır.

* KEİ Vize Anlaşmaları: ”KEİ Üyesi Ülkelerin İşadamları İçin Vize İşlemlerinin Kolaylaştırılması Anlaşması” ile ”KEİ Üyesi Ülkelerin Profesyonel Sürücüleri İçin Vize İşlemlerinin Kolaylaştırılması Anlaşması” 2008 yılında Tirana’da 19. Balkanlar Konseyi Toplantısında, Arnavutluk, Ermenistan, Moldova ile Türkiye arasında imzalanmıştır.

7) Gelişmekte Olan 8 İslam Ülkesi (D-8): Türkiye’nin üye olduğu uluslararası kuruluşlar  dahilinde olan, ilk adımlarını Necmettin Erbakan’ın attığı D-8, Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş, Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya’nın katılımıyla 1997 yılında İstanbul’da yapılan Devlet/Hükümet Başkanları Zirvesi ile resmen kurulmuştur.

8) İslam Konferansı Örgütü (İKÖ): 1969′da Fas’ta kurulmuş olup merkezi Cidde’dedir. Türkiye dahil 57 üyesi bulunmaktadır. 2005′ten bu yana genel sekreterliğini Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu yürütmektedir.

9) Avrupa Konseyi (AK): Türkiye’nin üye olduğu uluslararası kuruluşlar içerisinde bulunan Avrupa Konseyi, 1949 yılında Avrupa’da insan hakları, demokrasi, ve hukukun üstünlüğünü savunmak amacıyla Avrupa çapında kurulmuş hükümetler arası kuruluştur. Avrupa Birliğinden farklı olmakla beraber Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Avrupa Konseyine bağlıdır. 2010 Anayasa değişikliği ile Türkiye vatandaşları haklarını burada aramadan önce Anayasa Mahkemesinde haklarını arayabilecektir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin merkezi Fransa’nın Strasbourg kentindedir. Burada görev yapan Türk yargıcın adı Ayşe Işıl Karataş’tır. Avrupa Konseyi Parlamenter Meclis Başkanlığına Mevlüt Çavuşoğlu seçilmiştir.

10) Birleşmiş Milletler (BM): Türkiye’nin üye olduğu uluslararası kuruluşlar içerisinde yer alan Birleşmiş Milletler konusu bir önceki konuda detaylı bir şekilde anlatılmış. Konuya buradan olaşabilirsiniz: Birleşmiş Milletler (BM)

Birleşmiş Milletler (BM)

Birleşmiş Milletler Türkiye’nin üyesi olduğu bir kuruluştur. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra birçok insanın ölmesi sonucu barış ve güvenliği sağlamak amacıyla 1945 yılında kurulmuştur. 192 üyesi bulunan Birleşmiş Milletlerin merkezi New York, Avrupa’da ise merkez Cenevre’dir.

Birleşmiş Milletler resmi dil olarak şu anda ingilizce, fransızca, rusça, çince, ispanyolca ve arapçayı kullanmaktadır.

* Genel Kurul: Silahsızlanma, barış ve güvenliği sağlamak, bozulan iyi ilişkiler için barışçıl çözüm üretmek genel kurulun görevleri arasındadır. Birinci karar alma organıdır.

* Güvenlik Konseyi: Birleşmiş milletler yürütme organıdır. Daimi üyesi olan ABD, Çin, İngiltere,Fransa ve Rusya’nın veto hakları bulunmaktadır. 10 tane geçici üye vardır ve bunlar her iki yılda bir seçilmektedir. Türkiye de 2009 yılından beri geçici üye olarak görev almaktadır bu konseyde ancak Türkiye’nin diğer geçici üyeler gibi veto hakkı yoktur.

Güvenlik konseyinin amacı BM’nin amaçlarına uygun barışı korumak, silahsızlanmayı denetleyici planlar hazırlamak, barışa karşı oluşabilecek tehditleri ortadan kaldırmak ve bu durumları soruşturmak, barışı bozanlara karşı askeri birlik kurarak onlara karşı tedbir almaktır.

* Ekonomik Sosyal Konsey: Birleşmiş milletler ekonomik ve sosyal sorunlara müdahale etmek amacıyla bu konseyi kurmuştur. İnsan hakları ve temel özgürlükleri baz alırlar ve bu yönde hareket ederler.

* Genel Sekreterlik: BM’nin diğer organlarının daha rahat çalışabilmesi için gerekli ortamı hazırlamaktadır. Barış ve güvenliği bozucu her türlü olay için raporlar hazırlayıp bu raporları güvenlik konseyine sunmaktadır.

* Uluslararası Adalet Divanı: Birleşmiş Milletler yargı organıdır. Hollanda Lahey’dedir. Uluslararası sorunları ve savaş suçlularını yargıç kararıyla yargılamaktadır.

BM YARDIMCI KURULUŞLAR

* Unesco (BM eğitim, bilim ve kültür örgütü): Eğitim , bilim, kültür ve haberleşme alanlarında uluslararası işbirliği ve aktiviteler sağlamak için Paris’te 1946 yılında kurulmuştur. Türkiye de 1946 yılında Unesco’ya üye olmuştur.

- Unesco 2011 yılını Evliya Çelebi yılı ilan etmiştir.

- Kapadokya ve Göreme Milli Parkı, İstanbul’daki tarihi yerler, Divriği Ulu Camii, Darüşşifa, Hitit başkenti Hattuşaş, Nemrut Dağı, Pamukkale, Ksantos-Letoon, Safranbolu tarihi şehri ve Truva Unesco’nun Türkiye’deki Dünya Kültür Mirası olarak saydığı yerler arasındadır.

* Unicef (BM Çocuk Fonu): Merkezi New York. kuruluşu 1946′dır. Türkiye 1954′te üye olmuştur. 2010′da Türkan Şoray ”Barış Elçisi” olarak seçilmiştir.

* Dünya Bankası (WB): Merkezi Washington, kuruluş yılı 1945′tir. 1947′de Türkiye üye olmuştur. Uzun, kısa vadeli bazende karşılıksız kredi vermektedir.

* Dünya Sağlık Örgütü (WHO): Merkezi Cenevre, Kuruluş yılı 1948′dir. Uluslararası boyutta sağlık alanında çalışma ve hastalıklarla mücadele etmek amacıyla kurulmuştur.

* Dünya Ticaret Örgütü (WTO): Merkezi Cenevre, Kuruluş yılı 1953, Türkiye’nin üyeliği 1953′tür. Hükümetlerin ticaret yasalarını uluslararası çerçevede geliştirmek ve ticari ilişkilerin düzenlenmesini sağlamak amacıyla kurulmuştur.

* Gıda ve Tarım Örgütü (FAO): Merkezi Roma, Kuruluş yılı 1946, Türkiye’nin üyeliği 1947′dir. Açlığa karşı ortaya çıkan tehlikeleri ortadan kaldırmak amacıyla kurulmuştur.

* Uluslararası Çalışma Teşkilatı(ILO): Asıl kuruluş yılı 1919, BM bünyesine geçmesi 1946′dır. Merkezi Viyana’dır ve Türkiye 1932 yılında üye olmuştur. Dünya işçilerinin sosyal ve çalışma koşullarını geliştirmek ve sosyal güvenlik önlemlerini yaygınlaştırma amacıyla kurulmuştur.

* BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR): BM bünyesi altında mültecilerin ülkelerine dönmesine yardımcı olmak amacıyla 19580′de kurulmuştur.

* BM Kalkınma Programı (UNDP): Başkanlığını bir süre Kemal Derviş’in yaptığı bu programın amacı, geri kalmış ülkelerin kendi kaynaklarına yönelmesini sağlama ve bu yönde teşvikler oluşturmadır.

* BM Çevre Programı (UNEP): Merkezi Nairobi, kuruluş yılı 1972′dir.

* IMF (Uluslararası Para Fonu): Merkezi Washington olan İMF 1944 yılında kurulmuş, Türkiye de 1947 yılında üye olmuştur. Türkiye hazine müsteşarlığı aracılığıyla IMF ile ilişkilerini sürdürmektedir.

Hükümet Sistemleri

Hükümet sistemleri kpss vatandaşlık konuları içinde demokratik hükümet çeşitleri başlığında incelenmektedir. Hükümet sistemleri başkanlık sistemi, yarı başkanlık sistemi, parlamenter sistem ve meclis hükümeti sistemi olarak 4 başlık halinde ele alınmaktadır. Bu bölümde Hükümet sistemleri ve özelliklerini işlemekteyiz.

Hükümet Sistemleri

Kpss vatandaşlık dersindeki demokratik hükümet sistemleri 4′e ayrılmaktadır.

1) Başkanlık Sistemi: Kuvvetler birbirinden kesin ve katı bir biçimde ayrılmıştır. Yürütme tek kanatlıdır ve devlet başkanını halk seçer. Devlet başkanının siyasi partisiyle ilişiği kesilmez.

ABD ve Brezilya gibi ülkeler başkanlık sistemini kullanırlar.

2) Yarı Başkanlık Sistemi: Devlet başkanı ve bakanlar kurulundan oluşan yürütme organı iki başlıdır. Devlet başkanını halk seçer. Yarı başkanlık sisteminde yumuşak kuvvetler ayrılığı vardır. Özellikle dış politikada devlet başkanı etkilidir.

Fransa, Rusya, İran yarı başkanlık sistemine örnek teşkil eder.

3) Parlamenter Sistem: Yürütme iki kanatlıdır ve devlet başkanını meclis seçer. Yumuşak kuvvetler ayrılığı vardır. İç ve dış politikalarda Başbakan etkilidir.

İtalya parlamenter sistemdir.

4) Meclis Hükümeti Sistemi: Yürütme tek kanatlı olmakla beraber, yasama ve yürütme mecliste toplanmıştır. Meclis başkanını meclis seçer. Bakanları da tek tek meclis seçer. Buna karşın bakanlarında meclise karşı bireysel sorumlulukları vardır.

Yürütme vardır, meclis üstünlüğü söz konusudur.

İsviçre meclis hükümeti sistemi içindedir.

Demokratik Hükümet Sistemleri Özellikleri

1) Kuvvetler Ayrılığı: Yasama, yürütme ve yargının birbirinden ayrılmasıdır.

• Sert Kuvvetler Ayrılığı (Erkler): Erkler, yani güçler sert bir şekilde ayrılmıştır. Yasama yürütmeyi, yürütme de yasamayı feshedemez. Bir kişi hem yasamada hem de yürütmede görev alamaz.

Başkanlık sistemi buna örnektir.

• Yumuşak Kuvvetler Ayrılığı: Erkler birbirine müdahale edebilir. Bir kişi hem yasamada hem de yürütmede yer alabilir. Milletvekili aynı zamanda Başbakan ya da bakan olabilir.

Parlamenter sistemde olduğu gibi yasama gensoru ile hükümetin görevine son verebilir.

2) Yürütmenin Sayısına Göre:

• Tek Başlı (Kanatlı) Yürütme: Devlet başkanı aynı zamanda hükümetin de başkanıdır.
• İki Başlı (Kanatlı) Yürütme: Devlet başkanının yanında Başbakan başkanlığında hükümetin olmasıdır.

Türkiye iki kanatlı yürütmeye 1921 Anayasası’nın 1923 değişikliği ile geçmiştir.

3) Devlet Başkanının Seçilmesi:

• Halk Seçer
• Meclis Seçer

Türkiye’de 2007 yılına kadar devlet başkanını meclis seçmekteydi. 2007 anayasa değişikliği ile halkın seçmesi karara bağlanmıştır. 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ü TBMM seçmiştir.

Kpss genel kültür vatandaşlık dersine ait Hükümet Sistemleri ve Özellikleri konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss vatandaşlıkkonusu Anayasa Hukuku Gelişimi olacaktır.

Demokrasi ve Demokrasi Çeşitleri

Demokrasi ve çeşitleri kpss vatandaşlık dersine ait, özellikle ülkemizdeki bireylerin de bilmesi gereken temel özelliklere sahip bir konudur. Vatandaşlık dersinin bu bölümünde demokrasinin tanımını ,araçlarını ve demokrasinin çeşitlerini irdeleyeceğiz.

Demokrasi

Kpss vatandaşlık dersinde yer alan demokrasi, kısa bir tanımla halkın kendi kendini yöntemesidir. Demokraside meclisin olması şart değildir. Bu önemli bir ayrıntıdır. Doğrudan demokraside görüldüğü gibi halk kendini meclis olmadan da doğrudan yönetebilmektedir.

5 temel ilkeye dayanır. Bu ilkeler olmadan demokratikleşmeden bahsedilemez.

• Eşitlik
• Özgürlük
• Milli Egemenlik
• Çoğulculuk (Çok Particilik)
• Temel hak ve hürriyetlerin güvenliği

Demokrasinin Araçları

1) Parlamento (Meclis): Halkı temsilen bir meclis seçilir.

2) Belli Aralıklarla Yapılan Seçim: Meclisin seçimlerle yenilenmesidir. Anayasamızın siyasi haklar ve ödevler kısmında seçim ilkeleri sayılmıştır. Bunlar;

• Serbest Oy: Oyların özgürce kullanılmasıdır.
• Genel Oy: Servet, vergi, öğrenim durumu ve cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmasını ifade eder.
• Gizli Oy – Açık Sayım: Oyların gizli kullanılması ve herkese açık olarak sayılmasıdır.

İlk olarak 1948 yılında kabul edilmiştir. 1950 seçimlerinde de ilk kez uygulanmıştır.

• Eşit Oy: Her seçmenin bir tek oya sahip olması anlamına gelmektedir.
• Tek Dereceli Seçim: Seçmenlerin temsilcilerini doğrudan seçmelerini ifade eder.

İlk olarak 1946 yılında ülkemizde tek dereceli seçime geçilmiştir.

3) Çoğunlukçuluk: Çoğunluğun dediğinin yerine getirilmesidir. Demokrasinin olmazsa olmazı değildir.

Ülkemizde daha az oy alan partilerin azınlık hükümeti kurması buna örnek teşkil eder.

Demokrasi Çeşitleri

Kpss vatandaşlık dersinde demokrasinin çeşitleri 3 tanedir.

1) Doğrudan Demokrasi: Halkın tamamının alınan kararlarda etkili olmasıdır. Doğrudan demokraside meclis yoktur. Bu sebeple uygulanması zordur. Zenginlik ve nüfus azlığı ister.

2) Yarı Doğrudan Demokrasi: Temsilciler olmasına rağmen halkın da alınan kararlarda etkili olmasıdır.

• Referandum: Parlamento tarafından kabul edilen veya kabul edilecek olan bir kanunun halkın onayına sunulmasıdır. Türkiye’deki referandumlar :
  1. 1961 Anayasası’nın yürürlüğe girmesi.
  2. 1982 Anayasası’nın yürürlüğe girmesi.
  3. 1987 yılında siyasi yasaklıların yasağı kalksın mı? Diye yapılan referandum.
  4. 1988 yılında seçimlerle genel seçimler birleşsin mi? Diye yapılan referandum.

Tek ”Hayır” olarak çıkan referandum budur.

5. 2007 Anayasa değişikliği referandumu.
6. 2010 Anayasa değişikliği referandumu.
• Halk Vetosu: Halkın referandum yapılması konusunda girişimde bulunmasıdır. Kısaca halkın referandum isteğidir.
• Halk Teşebbüsü: Halkın belli sayıda imza toplayarak belli bir konuda yasa çıkarması için veya yasalarda değişiklik yapılması için yasama organını harekete geçirmesidir.
• Temsilcilerin Azli: Halkın çalışmalarından memnun kalmadığı temsilcilerini görevden almasına imkan veren bir yöntemdir.

3) Temsili Demokrasi: Halkın, kendi seçtiği temsilciler tarafından idare edilmesidir.

Türkiye, temsili olmasına rağmen zaman zaman yarı doğrudan demokrasinin aracı olan referandumu da uygulamaktadır.

Kpss genel kültür vatandaşlık dersine ait bu konu da tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss anayasa konusu Hükümet Sistemleri olacaktır.

Devlet Sistemleri

Devlet sistemleri kpss vatandaşlık dersi içinde yer almaktadır. Kpss sorularında da ara ara çıkan bu konu ile ilgili ayrıntıları bu bölümde işleyeceğiz. Devlet tanımı, devlet sistemleri, egemenlik anlayışına göre devlet çeşitleri ve hukuk kaynağı bakımından devlet türleri bu bölümde aktarılmıştır.

Devlet Sistemleri

Devlet, belli toprak parçası üzerinde yaşayan insanların oluşturdukları, örgütlenmiş en üst siyasi otoritedir. Diğer bir tanımla da devlet, bir insan topluluğunun, bir toprak parçası üzerinde egemenlik kurmasıyla oluşmuş bağımsız hukuki varlıktır.

Devlet kurmak için Ulus (Halk-Millet), Vatan (toprak) ve Egemenlik (güç, otorite) gibi 3 temel unsur gereklidir.

Yapılarına Göre Devlet Sistemleri

Kpss vatandaşlık konusu içinde yapılarına göre devlet sistemleri tekli devlet (tek yapılı) ve çoklu devlet (karma yapılı) olarak ikiye ayrılmaktadır.

1) Tekli Devlet (Tek Yapılı)

• Üniter Devlet: Devleti oluşturan unsurların birliğine ve tekliğine dayanır. Tek merkezden yönetilen, ülkenin her tarafında aynı hukuk kurallarının geçerli olduğu devlet şeklidir.

Türkiye, İngiltere, İtalya, Fransa, Yunanistan ve İsveç gibi ülkeler üniter devlet yapısına sahiptir.

• Bölgeli Devlet: Ülkenin ve milletin bölünmez tekliği içinde, bölgesel özerkliğin tanındığı devlet türüdür.

İspanya’daki Bask Bölgesi buna örnek verilebilir. Bknz Bask Bölgesi

2) Çoklu Devlet (Karma Yapı)

• Federasyon (Federal Devlet): Kendi iç yapılarında bağımsız, dışarıya karşı ise aynı hukuk kurallarına tabi olan birden fazla devletten oluşan devlet şeklidir.

ABD, Almanya, Kanada gibi ülkeler federal yapıya sahiptir.

• Konfederasyon (Konfederal Devlet): Birden fazla devletin varlıklarını korumak şartıyla, özellikle savunma gibi belirli bir amaç çerçevesinde oluşturdukları topluluklardır.

Avrupa Birliği bir konfederasyondur.

Egemenlik Anlayışına Göre Devlet Sistemleri

1) Monarşi: Devlet başkanının soya bağlı olarak geçtiği devlet biçimidir. Mutlak ve meşruti (anayasalı) monarşi olarak ikiye ayrılmaktadır.

Krallık, padişahlık monarşiye örnektir.

2) Oligarşi: Egemenliğin bir grup ya da zümre tarafından kullanıldığı devlet sistemidir.

Suriye oligarşidir.

3) Meşrutiyet: Kral ya da padişahın yanında halkın da devlet yönetimine katılmasıdır.

1876 -1878 yılları arasında ve 1908′den donra Osmanlı da meşrutiyetle yönetilmiştir.

4) Demokrasi: Halkın kendi kendini yönettiği devlet şeklidir. Bir sonraki konuda demokrasi kavramı ayrıntılarıyla işlenecektir.

Hukuk Kaynağı Bakımından Devlet Çeşitleri

Kpss devlet sistemleri konusundaki son başlık devletin hukukun kaynağı bakımından incelenmesi olacaktır.

1) Laik Devlet: Devlet yönetiminde dini kuralların yer almamasıdır.

Türkiye, Fransa gibi ülkeler buna örnektir.

2) Teokratik Devlet: Din kurallarına dayalı devlet şeklidir.

İran, İsrail gibi devletler teokratik devlettir.

Kpss genel kültür vatandaşlık dersine ait devlet sistemleri konusu tamamlandı. Bir sonraki kpss vatandaşlık konusu Demokrasi ve Demokrasi Çeşitleri olacaktır.